Dünyada dış ticaret istatistikleri oluşturulurken ticaret sistemlerinden yararlanılmaktadır. Bu sistemler hangi eşyanın hangi kategoriye gireceğini ve eşyaya nasıl bir işlem uygulanması gerektiğini belirlemek için oluşturulmuştur. Tüm dünyada genel olarak iki sistem uygulanmaktadır. Bunlar Genel Ticaret Sistemi (GTS) ve Özel Ticaret Sistemi (ÖTS)’dir. İki sistem de dünyada yaygın olarak kullanılmakta ve ülkelerin dış ticaret istatistiki verileri bu sistemler çerçevesinde oluşturulmaktadır. Bu sistemleri detaylı olarak incelediğimizde ikisi de birbirine oldukça benzemesine rağmen arada kesin farklılıklar görülmektedir. Örneğin, GTS’de gümrük alanları ve serbest bölgelerdeki ürünler istatistik verilerinde kullanılırken ÖTS’de ise sadece gümrük sınırı esas alınmaktadır.
GTS NEDİR VE KAPSAMI NEDİR?
Genel Ticaret Sisteminde (GTS) bir ülkedeki gümrük bölgesine, yani ülkenin kara suları, iç suları ve hava sahasından oluşmak üzere ülkenin sınırları içerisindeki alana, ek olarak gümrük işleme alanları, petrol alanları, antrepolar ve serbest ticaret bölgeleri dahil edilir. Serbest ticaret bölgeleri, bir ülkenin sınırları içerisinde bulunan ama ülkeler ile yapılan anlaşmalar doğrultusunda dış ticarette bazı ayrıcalıklar elde edilen bölgelerdir. Örneğin, anlaşma yapılan ülkeler ile ticareti kolaylaştırmak için vergi, dış ticaret mevzuatı gibi bazı yükümlülükler kaldırılır.
Genel Ticaret Sisteminde serbest ticaret bölgesi anlaşması doğrultusunda, bu bölgelerden başka bir ülkeye eşya satışı yapıldığı da veya başka ülkeden mevcut ülkeye mal girdisi olduğunda bunlar, ihracat ve ithalat işlemleri sayılır ve bu doğrultuda kayıt altına alınır.
ÖTS NEDİR VE KAPSAMI NEDİR?
ÖTS, GTS’ye göre daha dar bir çerçeveyi kapsar ve sadece gümrük sınırını esas alır. Bu sisteme göre serbest ticaret bölgeleri ve gümrük antrepoları istatistik bölgesi olarak görülmez ve bu bölgelerden serbest dolaşıma giren ve serbest bölgelere ve antrepolara gönderilen ürünler kayıt altına alınırken yurt dışından gümrük antrepolarına ve serbest bölgelere giren ve çıkan ürünler hesaplamaya katılmamaktadır. Diğer bir deyişle, yurt sınırları içerisinde serbest bölgeler arasında olan ticaret akışı istatistiki verilerde yer alırken ülke ile ülke sınırları dışında bir yer ile yapılan ticaret akışı bu kapsama girmez. Örneğin, serbest bölgelerden yurt dışına satış yapılması durumunda satışlar ihracat sayılmazken bu durum ülke içinde iki serbest bölge arasında olursa geçerli sayılıyor ve kaydı alınıyor.
Özel ticaret sistemi dahilinde dış ticaret istatistikleri hesaplamalarına;
· Transit ticaret
· Yolcu beraberi eşya (bavul eşya)
· Kiralanan mallar (finansal kiralama hariç)
· Tamir gören mallar
· Para tabanlı altın
· Sınırı geçmeyen mallar
· Geçici ithalat ve ihracat
dahil edilmemektedir.
GTS VE ÖTS’NİN DÜNYADA KULLANIM DAĞILIMI
Özetle, dış ticaret istatistik verileri hesaplanırken GTS ve ÖTS gibi yöntemler kullanılır. GTS daha geniş kapsamlı bir yöntem iken ÖTS’nin daha dar bir kapsamı bulunur. Dünyada bu iki yöntemin ülkelere göre uygulanış dağılımına baktığımızda GTS kullanımının ÖTS’ye oranla daha yaygın olduğu görülmektedir. Genel Ticaret Sistemi bugün dünyada yaygın olarak kullanılan bir sistemdir. Dünyada toplam 117 ülke olmak üzere dünyanın en büyük 20 ekonomisinden 12’sinin GTS’yi kullandığı görülmektedir. Örneğin; İngiltere, ABD, Çin, Kanada, Japonya, Rusya ve Güney Kore GTS’yi kullanan ülkeler arasındadır. Diğer yandan 74 ülke ise ÖTS’yi kullanmaktadır. Bu ülkeler arasında Türkiye ve birçok AB ülkesi yer almaktadır. Örneğin; Fransa ve İtalya ÖTS ile analiz yapmaktadır.
Bunlarla beraber dünyada küreselleşme ile birlikte ticaretin artmasıyla ülkelerin çoğu iki sisteme göre değerlendirme yapmaktadır. Bu durum istatistiki verilerin hem daha doğru anlaşılmasını hem de ülkelerin ticaret yapacağı ülke hakkında daha doğru bilgiye sahip olmasını sağlamaktadır. Türkiye de bugün iki sistemi birden kullanan ülkelerden birisidir. Önceden sadece ÖTS’ye göre istatistiki veriler yayınlansa da 2019 yılı itibari ile Türkiye’nin dış ticaret istatistikleri hem Özel hem de Genel ticaret sistemine göre değerlendirilip açıklanmaktadır. Örneğin, Türkiye Merkez Bankası, ödemeler dengesi hesaplarında GTS’yi ve ÖTS’yi kullanmaktadır.
